سيمين محمدي _هنر چاپ کلاقه اي (باتيک) از جمله رشته هاي صنايع دستي است که نياز به تجهيزات و سرمايه گذاري زيادي ندارد و با کمترين هزينه و با تهيه مواد اوليه و ابزار و وسايل ساده مي توان انواع آثار و اقلام تزئيني و کاربردي توليد کرد. با توجه به سرمايه گذاري اندک در اين رشته و ارزش افزوده بالاي آن به عنوان يک شغل و حرفه خانگي مي توان به اين هنر – صنعت پرداخت و به توليد آثاري نظير انواع البسه مانند روسري، شال، پارچه لباس هاي ميهماني، همچنين روميزي، آباژور، روتختي، روکوسني و ... اقدام کرد.

آموزش چاپ کلاقه اي (باتيک):

تعريف: چاپ و رنگرزي غير مستقيم طرح ها و نقش ها به وسيله مهر و ماده مقاوم براي تزئين پارچه ابريشمي و يا ديگر پارچه هاي نازک و ظريف را چاپ کلاقه اي مي گويند.

هنر باتيک در ايران به کلاقه اي (کلاغه اي) شهرت دارد و منطقه اسکوي آذربايجان مرکز عمده توليد آن محسوب مي شود. در گذشته تزئين پارچه به وسيله هنر باتيک با وسايل ابتدايي و ساده مانند انواع مهرها و قالب‌ها انجام مي شد و توليدکنندگان اين پارچه ها به کمک رنگ هاي گياهي البسه و ساير وسايل توليدي را زينت مي بخشيدند. در حال حاضر در ايران اين هنر با جايگزيني صمغ، موم، پارافين و پيه به جاي ماده مقاوم متداول شده است. انواع چاپ کلاقه اي شامل: چاپ مهري، چاپ بدون مهر (تار عنکبوتي يا ترک و موم، گره خورد يا پيچان، کوک زدن و نقاشي)و روش هاي تلفيقي است .

از جمله محصولات توليدي با اين پارچه ها مي توان انواع پوشاک مانند لباس، روسري، شال و همچنين کيف، چراغ روميزي، تابلوهاي ديواري و ... را نام برد.

ابزار و وسايل کار: ظروف پلاستيکي متناسب با اندازه پارچه، ظرف مسي کوچک براي جوشاندن زاج، اتو و ميز اتو، ميز کار، منبع حرارتي، ريسمان، گيره لباس، سوزن، قيچي، قاب چوبي (چارچوب) براي کشيدن پارچه، چکش، ميخ و انواع مهرهاي چوبي و قالب، قلم مو، ظروف رنگرزي، ظرف مسي براي گرم کردن ماده مقاوم و ظروف مخصوص شستشوي پارچه با بنزين.

موارد و مصالح مورد نياز: پارچه ابريشم تک رنگ، پارچه توري (ارگانزا)، ماده مقاوم شامل (موم، صمغ، پيه، پارافين، سقز)، صابون، نفت يا بنزين، زاج، آب، رنگ هاي مخصوص پارچه، نخ، چسب، روزنامه يا کاغذ باطله.

در اينجا به شرح يکي از روش‌هاي چاپ باتيک (کلاقه اي) مي پردازيم:

چاپ مقاوم: در اين روش نقوش يا زمينه مورد نظر را موادي مقاوم که در مقابل رنگ نفوذ ناپذيرند مي پوشانند تا به هنگام رنگرزي از جذب رنگ در آن قسمت ها جلوگيري شود. چاپ کلاقه اي از جمله ي اين روش چاپ به شمار مي رود.

مراحل توليد: شامل دو مرحله - الف) ـآماده سازي مواد اوليه ب) مراحل چاپ کلاقه اي است.

الف) آماده سازي مواد اوليه:

1. آماده کردن پارچه ابريشمي: پارچه را به مدت لازم در آب ولرم مي خيسانند تا آهار آن در آب حل شده و جدا شود. سپس پارچه را درون محلول ضعيف زاج سفيد مي گذارند تا عمل دندانه انجام و پارچه قدرت رنگ پذيري بيشتري بيابد. آنگاه پارچه را خشک و اتو مي کنند. براي جلوگيري از جمع شدن پارچه به هنگام چاپ، پارچه ابريشمي را به پارچه توري هم اندازه آن پيش از چاپ کوک مي زنند.

2. آماده کردن مهر (قالب): ابتدا طرح کاغذي را تفکيک رنگي کرده و هر کدام را روي تخته سه لايي مي چسبانند، اطراف خطوط آن را بريده تا نقش مشبک آماده شود. سپس آن را روي تخته سه لايي ديگري که به شکل کلي نقش است مي چسبانند و دسته اي به آن متصل مي کنند. (مي توان با استفاده از قطعات چوبي، تسمه هاي فلزي و موادي مشابه نيز انواع مهرها را ساخته و مورد استفاده قرارداد).

ب) مراحل چاپ (روش مهري):

ماده مقاوم را مذاب کرده و تا پايان کار روي منبع حرارتي گرم نگاه مي دارند. پارچه دندانه شده را بر روي پارچه اي ضخيم که روي ميز کار کشيده شده است پهن کرده و اتو مي کنند. حدود نقش ها را روي پارچه با مداد مشخص مي کنند سپس مهر را درون مواد مذاب زده و مهر زني را آغاز مي کنند. ابتدا نقوشي که بايد در پارچه به رنگ روشن حفظ شود با ماده مقاوم و مهر نقش اندازي مي شود. پارچه مهر زده را درون محلول زاج سفيد قرار مي دهند (مرحله تثبيت) پس از خشک شدن، پارچه را دورن رنگ تيره دلخواه مي گذارند. دوباره پارچه را درون محلول زاج سفيد قرارداده و خشک مي کنند. رو و زير سطح پارچه کاغذ مي گذارند و آن را با اتو حرارت مي دهند تا ماده ي مقاوم ذوب شود. براي از بين بردن مواد چربي باقي مانده، پارچه را در بنزين قرار مي دهند و در پايان پارچه را با آب و صابون مي شويند و آن را در مجاورت هواي آزاد و سايه خشک مي کنند