سوزن دوزي ترکمن که بدان سياه دوزي نيز اطلاق مي شود، در گذشته کاربرد فراواني داشته است و در جامعه سنتي ترکمن براي تزيين لباس هاي مردان، زنان و کودکان و هم چنين پرده ها نيز استفاده مي شد اما امروز عمدتاً در لباس زنان ديده مي شود. نوع دوخت آن زنجيره فشرده و بسيار ريز است که در ترکمني به آن «سانجيم» مي گويند و بيشتر از نقوش هندسي و قرينه به صورت ذهني بهره مي گيرند.
اين هنر تاريخچه اي کهن در تاريخ سرزمين کشورمان دارد. گلدوزي مصور ترکمن از زمان سکاها رايج بوده و در ديگر دوره ها بهمراه ساير دوخت و دوزها از رواج کامل برخوردار بوده است دوره اوج اين هنر را در دوران افشاريه و زنديه و به خصوص قاجاريه بايد دانست و آثار باقيمانده از اين دوران خود گواه اين مدعاست.
آن چه که معلوم است اين که ترکمن ها از قديم الايام به تهيه ابريشم که به عنوان ماده اصلي سوزن دوزي تلقي مي شود پرداخته و دختران و زنان لباس هاي خود را با نخ هاي ابريشمين که با رنگ هاي طبيعي رنگرزي مي شد، سوزن دوزي مي کرده اند و اين امر از نغمه هاي زنان ترکمن و در ادبيات شفاهي آن به وضوح مشخص است.
مواد اوليه مورد مصرف در سوزن دوزي ترکمن شامل نخ و پارچه است . نخ ها انواع مختلفي داشته از جمله نخ هاي طبيعي چون ابريشمي و پنبه اي و نخ هاي مصنوعي اکريليک و... براي پارچه نيز از انواع ابريشمي و پشمي استفاده مي شود.
پارچه هاي ابريشمي جهت تهيه «چِرپِه»(روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه»(روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه هاي پشمي براي دوخت «چابيت»(کت) استفاده مي شود.
ابزارهايي که در رشته سوزن دوزي ترکمن از آن بهره مي جويند عبارت است از سوزن کرول که خاص گلدوزي است ، انگشتانه و قيچي. قيچي انواع مختلف داشته از جمله قيچي زيگزاگ، قيچي برش و قيچي خاص گلدوزي.
مراحل توليد سوزن دوزي ترکمن
ابتدا لايه بندي و شياردوزي پارچه که جهت ثابت نگه داشتن پارچه و سوزن دوزي صورت مي گيرد. سپس تاباندن نخ ابريشم جهت استحکام بخشي نخ که به تعداد دو يا سه يا پنج لا با هم تاب مي دهند. بعد ازآن، سيم کشي براي تعيين محدوده اصلي کادر جهت پياده کردن طرح انجام مي گيرد.
سياه دوزي مرحله بعدي در سوزن دوزي ترکمن است که فضاي طرح را با دوخت زنجيره و نخ ابريشمي مشکي مشخص مي کنند.
الوان دوزي، مرحله دوختن نخ هاي رنگي در داخل سياه دوزي است. هم چنين دانه دوزي(آلاجه)، پس از دوخت زنجيره سيم کشي، بين دو سيم را دانه دوزي مي کنند. مرحله آخر نيز
سفيددوزي است. اين دوخت اصولاً در شلوار زنانه و در قسمت بالاي سيم انجام مي شود و از طرح هاي ساري ايچيان استفاده مي کنند.
دوخت هاي ترکمني انواع مختلفي دارد که از آن مي توان دوخت زنجيره(کوجمه)، پَر، ساقه دوزي، تيغ ماهي(قايما)، دانه دوزي و «ايلمه» نام برد.
از ديگر مسايل مربوط به سوزن دوزي ترکمن، نقوشي که در اين نوع سوزن دوزي به کار مي رود.
نقوش مذکور عمدتاً اشکال ساده شده عناصري است که در محيط اطراف هنرمند وجود دارد هم چون گلِ نقش، ساري ايچيان(عقرب زرد)، قوش قانات(بال پرنده)، دؤرت گؤز(چهارچشم)، قويموق، بورمه چيگين(بورمه)، قوچاق(کچه نقش)، تيرانا بورون، چاقماق، باغ نقش، بستاني، شلپه نقش و... که در گذشته پرده ها نيز بدين شکل تزيين مي شده اند.
اين نوع دوخت در مناطق ترکمن نشين از جمله گنبدکاووس، بندرترکمن، گميشان، آق قلا، کلاله و... انجام مي شود.
کاربرد سوزن دوزي ترکمن عمدتاً در لباس زنان، مردان و کودکان بکار مي رود .
مهمترين فراورده هاي سوزن دوزي ترکمن يقه، سرآستين لباس، شلوار زنان(بالاق)، کلاه(آلين دانگي يا حلقه اي براي سر زنان)، بوءروک(عرقچين)، چابيت(بالاپوش زنانه)، بقچه، کوينه ک(پيراهن زنانه)، کورته بشمار مي رود.
زنان و دختران ترکمن از ديرباز تاکنون به امر سوزن دوزي پرداخته اند که تعدادي از آنان در اين منطقه صاحب نام شده اند از جمله سوناگل داش آيق(فروز)، اجو قرنجيک و...
مشکلات و معضلات گريبانگير اين رشته صنايع دستي
در ترکمن صحرا سوزن دوزي اصولاً فعاليتي خانگي و صددرصد زنانه است که بيشتر با بازار داخلي و به ويژه بازارهاي خارجي ارتباط چنداني نداشته و يکي از معضلات هنرمندان اين رشته، عدم شناخت آن ها از سليقه امروز بازارهاي هدف داخلي و خارجي و عدم برقراري ارتباط بين هنرمند، بازار و بازرگان است که طبعاً تاثير مستقيمي بر ميزان فروش و توليد سالانه آن ها دارد.
از موارد قابل توجه در راستاي حفظ بازار فروش مي توان به ويژگي هاي اين رشته هم چون وابسته نبودن به فناوري هاي نوين و گران قيمت و آساني ايجاد کارگاه در مناطق شهري و روستايي نام برد.
علاوه بر آن، ايجاد مصارف کاربردهاي متناسب با زندگي مدرن به عنوان نمونه تزيين روميزي، کوسن، کلاهک آباژور، مانتو ، روتختي و... با سوزن دوزي ترکمن که موارد مصرف فوق موجبات فروش و ايجاد بازارهاي هدف داخلي و خارجي(صادرات به صورت چمداني) را براي هنرمندان منطقه فراهم مي کند.
ورود به حساب کاربری
زندگی کتابی است ، که بدون سفر یک صفحه آن بیشتر خوانده نمی شود.
