ايرنا/ گورستان تاريخي زاگرس سنندج با توجه به مطالعات باستان شناسي و نوع تدفين در آنها مربوط به اوايل هزاره اول قبل از ميلاد و معرف عصر آهن در ايران است.

قبرستان زاگرس سنندج که مربوط به اواخر عصر آهن 2 و اوايل عصر آهن 3 بين 800 تا يک هزار و 200 سال قبل از ميلاد است، در پاييز 1387 در شهر سنندج کشف شد. اراضي اين گورستان در سال هاي گذشته به دليل احداث پارک جنگلي آبيدر، به عنوان کمربند سبز آبيدر درختکاري شده است.

اين گورستان در دامنه کوه آبيدر و در منتهي اليه ضلع جنوب غربي آن و در مسير دسترسي سنندج – حسن آباد واقع شده است.

در سطح محوطه و محدوده اطراف اين قبرستان هيچ گونه علائمي که نشان از قبرستان بودن محل باشد وجود نداشت تا اينکه عمليات راهسازي منجر به تخريب و عيان شدن اين قبرستان شد.

قبرهاي کشف شده در گورستان زاگرس سنندج معرف چهار نوع معماري متنوع در عصر آهن ايران است که شامل قبور حفره اي ساده، قبور حفره اي با پوشش سنگي، قبور کلان سنگي و قبور کلان سنگي با چهار چينه سنگي است و بيشتر اين تدفين ها به صورت دو يا سه نفره بوده است.

در گورستان زاگرس تعداد 23 گور کشف شد که تدفين ها تماما در جهت شمال شرقي - جنوب غربي است و نحوه قرار گيري مردگان نيز تابع اشکال رايج در گورستان هاي هم عصر در نقاط مختلف ايران است به طوري که اين اموات يا به صورت خوابيده به پهلو راست و يا خوابيده به پهلوي چپ يا به صورت جنيني يا چمپاتمه اي دفن شده اند.

در تعدادي از قبور نيز مردگان را به صورت طاق باز دفن کرده اند يعني به صورت خوابيده به پشت و رو به آسمان به گونه اي که دست ها يا درازکش يا به روي هم و بر سينه متوفي قرار مي گرفتند.

در يک نمونه از قبور شهرک زاگرس و در دست راست يکي از قبور کاسه مفرغي که به نظر حاوي مواد خوراکي است ديده مي شود، پاها در اين نوع قبور نيز به صورت راست يا ضربدري است.

تدفين به روش طاق باز به ندرت و به صورت محدود در برخي از قبور عصر آهن در ايران ديده شده است اين شيوه تدفيني که نشان دهنده اهميت گورستان زاگرس است در مناطقي همچون قبرستان کلورزو گورستان حصار دامغان گزارش شده است.

در مورد قبور کلان سنگي شهرک زاگرس که مردگان را به صورت طاق باز دفن مي کنند از اهميت بسزايي نسبت به قبور هم عصر خود برخوردار است بايد اشاره اي به چند تدفيني بودن اين قبور کرد در هر سه مورد از قبور کلان سنگي در شهرک زاگرس قبور به صورت دو تدفيني و در موردي نيز سه تدفيني است به گونه اي که تعدادي از قبرها اسکلت زن و مرد را در کنار هم و به گونه اي که همديگر را بغل کرده باشند ديده مي شود که کودکي نيز در پايين تنه آنها دفن شده است و ظرفي سفالي بر بالاي سر آنها قرار داده شده است.

تعداد 18 گور به صورت چمپاتمه و سه مورد به صورت طاق باز در گورستان زاگرس دفن شده اند. کارشناس باستان شناسي ميراث فرهنگي کردستان در خصوص ظروف دفن شده با اين گورها مي گويد: اعتقاد به دنياي بعد از مرگ و زنده شدن دوباره انسان ها سبب شده است تا انسان هاي عصر آهن مواد و مايحتاج خوراکي را در کنار اموات خويش دفن کنند آنها با قرار دادن يک يا چند ظرف سفالي در کنار اموات خود که حاوي مايعات و مواد خوراکي بوده است سعي داشته اند نيازمندي هاي مردگان در عالم برزخ را تامين کنند بدون شک ميزان مواد خوراکي و تعداد ظروف سفالي و ديگر اشيا تدفيني در کنار مردگان به جايگاه اجتماعي افراد بستگي داشته است که با اين تفاسير و در کنار اجساد مردمان عصر آهن زاگرس سنندج از يک تا شش ظرف سفالي براي تامين غذا و آب آنها در دنياي بعد از مرگ قرار داده شده است.

زاهد کريمي افزود: ظروف و اشيا کشف شده در اين گورستان بيشتر سفالي و به رنگ هاي قرمز، خاکستري، سياه و نخودي است و از چرخ سفالگري در ساخت بيشتر اين ظروف استفاده شده است.

وي در ادامه به مهرهاي کشف شده در اين گورستان اشاره کرد و گفت: تنها در يکي از اين گورهاي تدفيني تعداد شش مهر استوانه اي به دست آمده است اين تعداد در واقع تمامي مهرهاي مکشوفه از اين گورستان را تشکيل مي دهد وجود مهرها و ديگر زينت آلات تدفيني در کنار قبر از ترانشه A (محدوده کاوش باستان شناسي) نشان از اهميت و جايگاه اجتماعي افراد که احتمالا يک فرد مونث است دارد.

نقوش اين مهرها بيشتر به صورت نقوش اسطوره اي است که بيشتر باستان شناسان از آنها به عنوان نقوش اعتقادي و يا آييني نيز نام مي برند که توسط هنرمند خلاق به تصوير کشيده شده است در سه عدد از مهرها که يکي از آنها از جنس سنگ و مابقي از جنس سنگ آهک هستند تصوير مردي با رداي بلند برتن و کلاهي بر سر به تصوير کشيده شده است که در حال شکار حيوانات اسطوره اي همچون افعي و بز شاخدار با بال هاي گشاده هستند و در يکي ديگر از مهرها تصوير گر نقش اسبي را نشان مي دهد که دو پاي جلوي خود را بلند کرده است و در مهر ديگر تصوير شتر مرغي با بال هاي باز را نشان مي دهد.

علاوه بر مهرهاي موجود در قبور گورستان زاگرس به همراه مردگان اشيا تدفيني ديگري از جمله اشيا فلزي و مفرغي شامل پياله، ديگچه، کاسه، سوزن، طوقه بزرگ حلقوي شبيه کمربند در يک مورد، سر نيزه، سر پيکان، تزئينات لباس، دگمه ،مهره ،آويز، خنجر، سنجاق آييني، انگشتر و ديگر وسايل تزئيني مانند النگو و دستبند مفرغي، گوشواره، موچين، سنجاق سر مهره هايي از جنس خمير شيشه، عقيق، استخوان و بخش هاي ديگري اشيا تدفيني قبور زاگرس را تشکيل مي دهند.

کريمي اظهار اميدواري کرد با تامين اعتبار، فصل دوم کاوش هاي باستان شناختي در گورستان زاگرس (آبيدر) به انجام برسد که با انجام اين مهم و آزمايش هاي تخصصي برروي اشيا و استخوان ها شاهد نتايج کامل تري از ساکنان سنندج در هزاره اول باشيم.