برای دیدن عکس های دخمه زرتشتیان در یزد (اینجا) را کلیک کنید

در 15 کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حوالی منطقه صفائیه، بر بلندای کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای میان تهی قرار دارد که به دادگاه یا دخمه زرتشتیان مشهور است. یكی قدیمی‌تر به نام مانكجی هاتریا (زرتشتی هندی‌الاصل) و دیگری كه جدیدتر می‌باشد به نام گلستان معروف است كه مربوط به دوره قاجاریه می‌باشد. دخمه گلستان 25 متر قطر دارد و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه 6 متر است. دخمه مانكجی نیز 15متر قطر دارد.

در دامنه ضلع شمالی این کوه نیز تعدادی عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا ترکیبی از هر سه، مجهز به امکانات رفاهی زمان خود "معروف به خیله" دیده می‌شود. قدیمی‌ترین آثار این محوطه، خیله‌ها و دخمه‌های ضلع غربی است که به دوران صفویه تعلق دارند.

دخمه محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبی خود و طی انجام مراسم ویژه در آن می‌نهادند تا طعمه کرکس‌های کوه‌های اطراف شوند. وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان‌های به جای مانده از اجساد را داخل آن می‌ریختند. پس از مدتی و طی مراسمی خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفونی می‌شد و بار دیگر دخمه مذکور مورد استفاده قرار می‌گرفت. در حقیقت محوطه داخلی دخمه‌ها مانند گورستانی بود که چندین بار از آن استفاده می‌شد.

بعد از این‌ كه "مانكجی لیمجی هاتریا" معروف به "مانكجی صاحب" به عنوان نماینده «انجمن بهبودسازی وضعیت زرتشتیان در ایران» در حدود 140 سال قبل و از طرف پارسیان بمبئی برای بهبود وضع اجتماعی و دینی زرتشتیان به ایران آمد، بعضی از دخمه‌ها تعمیر و نوسازی و دخمه‌های جدیدتری هم ساخته شدند كه مدتی مورد استفاده قرار داشتند. بعدها در تهران از اواسط دهه 1310، در كرمان از دهه 1320 و در یزد از دهه 1340 به بعد دخمه تبدیل به آرامگاه گردید و به كلی فراموش شد.