دكتر عين‌الله مددلي - گروه فرهنگ: عيد نوروز به عنوان عيد رسمي و ملي جمهوري آذربايجان بين مردم ارزش خاصي دارد. عيد نوروز كه فرهنگ‌ها و باورهاي باستاني مردم آذربايجان و ارزش‌هاي اسلامي را در خود جمع كرده است در زمان شوروي سابق ممنوع بود اما مردم در چارچوب محيط خانواده و محل زندگي توانستند اين عيد را زنده نگه دارند.
اتحاد جماهير شوروي يك امپراطوري بود. بيش از يك صد قوم و ملت به اجبار متعهد شده بودند و به عنوان مردم شوروي معرفي مي‌شدند. فرهنگ مردم شوروي به ظاهر رنگ ملي داشت اما محتواي آن سوسياليستي بود. دولت شوروي در زمينه زبان و فرهنگ ملي به خاطر التفاتي كه به زعم خود نشان داده بود كه سعي داشت تاريخ و فرهنگ هزار ساله، آداب و رسوم و اعتقادات ديني مردم را به صورت حساب شده از ميان بردارد. در آن زمان همه آداب و رسوم تاريخي و اعياد از جمله عيد نوروز به عنوان ميراث مضر گذشتگان تبليغ و اعياد جديد و ساختگي شوروي جايگزين آنها مي‌شد.
اول ژانويه نخستين روز سال ميلادي به عنوان عيد عمومي مردم برگزار و عيد ملي _ اسلامي نوروز به عنوان باقيمانده دين و ارتجاع معرفي مي‌شد.
علي‌رغم اين سياست‌ها مردم آذربايجان در عمق ضمير خود آداب و رسوم و باورها و اعتقادات ديني خود را حفظ مي‌كردند. روشنفكران، شعرا و نويسندگان آذربايجان پس از مرگ استالين تلاش كردند تا يك بار ديگر عيد نوروز را احيا كنند. براي اولين بار، در سال 1967 بود كه «شيخعلي قربانف» دانشمند و نويسنده ميهن دوست آذربايجان سعي كرد عيد نوروز به صورت كاملا آشكار از طرف مردم برگزار شود ولي او و برخي از گروه‌ها مورد تعقيب دولت شوروي قرار گرفته و از كار بركنار شدند و از آن به بعد نيز به برگزاري عيد نوروز اجازه داده نشد.
علي‌رغم ممنوعيت‌هاي موجود به مناسبت عيد نوروز نغمه و داستان‌سرايي مي‌شد. بر بچه‌هايي كه در اين ايام به دنيا مي‌آمدند اكثرا اسامي‌اي مانند نوروز و بايرام مي‌گذاشتند. مردم نوروز را و نوروز مردم را زنده نگاه داشته بود. نوروز موجوديت ملي مردم را نشان مي‌داد و با اعياد بيگانه شوروي تفاوت‌هاي اساسي داشت.
پس از استقلال جمهوري آذربايجان در 18 اكتبر 1991 عيد نوروز از خانه‌ها به محله‌ها و سپس به ميادين شهرها گسترش يافت و تبديل به يك آيين و مراسم رسمي شد. اينك براساس رسوم بعد از پايان چله كوچك، مردم خود را براي استقبال از عيد نوروز آماده مي‌كنند. براي اعضاي خانه، لباس نو و براي بستگاني كه قرار است به ديدارشان رفته شود هديه‌هايي خريداري مي‌شود. خانم‌ها، دختران و عروسان به خانه‌تكاني مي‌پردازند. همه سعي دارند تا با خانه‌اي تميز، لباس‌هاي جديد و با روحيه‌اي شاداب وارد سال نو شوند. مردم بدون آنكه در جريان سال‌هاي شمسي قرار بگيرند عيد نوروز را اول سال مي‌دانند. نوروز بهار آرزوهاست. سالي است كه با زنده شدن دوباره طبيعت، نور اميد و خوشبيني را در قلب انسان‌ها روشن مي‌كند. نوروز براي اميدها و آرزوها نقطه آغازين است.
در آذربايجان براي سفره عيد تداركات به خصوصي وجود دارد. خانواده‌هايي كه به ندرت برنج مي‌خورند براي سفره عيد حتما پلو تهيه مي‌كنند. در برخي از شهرها و روستاها همانند ايران سفره هفت‌سين مي‌چينند.
مراسم عيد در آذربايجان از روز سه‌شنبه (چهارشنبه‌سوري) آغاز مي‌شود. در اين روز مردم در حياط خانه‌ها يا در محله‌ها، آتش روشن مي‌كنند. با تفنگ‌ها و با گلوله‌هاي مخصوص به تيراندازي مي‌پردازند و همه جا را روشن مي‌سازند. هر كس به اندازه توانايي‌اش از روي آتش مي‌پرد و مي‌گويد: «همه دردها و رنج‌هايم بر آتش ريخته شود.»
از ديگر خصوصيات بارز عيد نوروز آن است كه مردم از آن به عنوان عيد صلح و دوستي و وحدت و يكپارچگي ياد مي‌كنند و طبق آيين‌هاي باستاني، آنهايي كه قهر هستند آشتي مي‌كنند و قهر و كينه از ميان برداشته مي‌شود.
مراسم عيد نوروز كه از چهارشنبه‌سوري آغاز مي‌شود تا 21 مارس ادامه دارد. در آذربايجان بر خلاف ايران مراسم سيزده‌بدر برگزار نمي‌شود. تنها روز 21 مارس تعطيل است اما حال و هواي نوروز هنوز ادامه دارد.
عيد نوروز كه احترام به آتش، آب و سرسبزي را در خود حفظ كرده است يادگار زردشت بزرگ با سه اصل مهم گفتار نيك، پندار نيك و كردار نيك است.
